به گزارش ایران اکونا به نقل از گروه بین الملل خبرگزاری تسنیم، ترکیه همچنان درگیر بحران گسترده اقتصادی است. بحرانی که در این کشور 86 میلیون نفری، بخش قابل توجهی از شهروندان را در تنگنای معیشتی قرار داده و از مسکن و حامل‌های انرژی گرفته تا مواد غذایی، کالاهای اساسی و هزینه‌های درمانی و آموزشی، میلیون‌ها شهروند با فقر دست به گریبان هستند و نه تنها زیر خط فقر، بلکه بسیاری از آنها زیر خط گرسنگی هستند.
اغلب تحلیلگران ترکیه، وقتی که پای تورم به میان می‌آید، از کشورهایی مانند آرژانتین، ونزوئلا و حتی کشور آفریقایی زیمبابوه حرف می‌زنند و می‌گویند که حالا ترکیه نیز در لیگ این کشورهای تورم زده است.
در واقع اقتصاد ترکیه و آرژانتین در چند سال گذشته، همواره صدرنشین جدول بالاترین تورم در جهان بوده است. با این تفاوت که آرژانتین قدم در مسیر اصلاح گذاشته اما ترکیه موانع جدی دارد.
با آن که ترکیه و آرژانتین فاصله جغرافیایی زیادی دارند اما از نظر کارشناسان اقتصادی، مشکلات ساختاری مشابهی دارند. به عنوان مثال، از سال 2018 میلادی بدین سو، هر دو کشور با تورم بسیار بالا و بی‌ثباتی اقتصادی روبرو شده‌اند.
در ترکیه نرخ تورم سالانه در سال 2022 میلادی از 89 درصد فراتر رفت و در 2023–2024 هم در محدوده بین 55 تا 70 درصد نوسان داشت. اما در آرژانتین و در سال 2023 میلادی، تورم حتی شدیدتر از ترکیه بود و به بالای 140 درصد رسید.
حالا سوال اینجاست: چرا آرژانتین از مهلکه گریخت اما در ترکیه هنوز گرفتار است؟ به عبارتی دیگر، چرا آرژانتین توانست، ولی ترکیه هنوز هم نمی‌تواند؟ اینها سوالاتی هستند که ذهن بسیاری از تحلیلگران اقتصادی ترکیه را مشغول کرده است.
تورم ساختاری، درد مشترک
روزنامه اقتصادی دنا گازته چاپ آنکارا در یک گزارش اقتصادی به این اشاره کرده که ترکیه و آرژانتین، هر دو درگیر تورم ساختاری هستند که ریشه در کسری بودجه، ضعف بانک مرکزی، و وابستگی به چاپ پول دارد.
همچنین سیاست‌های پولی - مالی غیرمتعارف، نظیر مداخله مداوم رجب طیب اردوغان برای پایین آوردن نرخ سپرده‌های بانکی، استقلال بانک مرکزی ترکیه را گرفت و باعث شد ده‌ها میلیارد دلار از منابع ارزی این کشور از بین برود.
در آن سو آرژانتین هم بارها دست به چاپ پول برای تأمین کسری بودجه زد و تغییر نرخ بهره بالا هم نتوانست اعتماد بازار را جلب کند. به طور خلاصه، هر دو کشور، نمونه بارز مداخله نهاد سیاسی در سیاست پولی هستند.
آمارها نشان داده که لیره ترکیه از 2018 تا 2024 بیش از 70 درصد از ارزش خود را در برابر دلار از دست داده و پزوی آرژانتین هم به مراتب بیش از لیره لاغر شده است. در نتیجه در هر دو کشور، سقوط ارزش پول به کاهش قدرت خرید و بی‌اعتمادی شهروندان انجامید و دولتمردان، برای پوشش هزینه‌های دولتی به استقراض داخلی و خارجی وابسته شدند.
در همین حال، سرمایه‌گذاران خارجی، هر دو کشور را پرریسک می‌دانند و خروج سرمایه، کمبود ذخایر ارزی و افت سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی پیامد این بی‌اعتمادی بوده است. آن هم در شرایطی که هر دو کشور واردکننده بزرگ انرژی‌اند و به قیمت نفت و گاز حساسیت بالایی دارند.
اردوغان به اندازه میلی اهل ریسک نیست
یکی از نکات مهم در مورد اقتصاد آرژانتین، تصمیمان سخت خاویر میلی رئیس جمهور این کشور است. او از زمان روی کار آمدن در اواخر سال 2023، به نتایج اقتصادی مطلوبی دست یافته است.
تورم که هنگام روی کار آمدن او ماهانه 25 درصد بود (تورم سالانه 211 درصد بود)، از ژوئن به 1.5 درصد ماهانه کاهش یافت. در سال 2024، به لطف برخی دستکاری‌ها در ترازنامه، برای اولین بار مازاد بودجه 0.3 درصدی حاصل شد.
طبق برآوردهای صندوق بین‌المللی پول، اقتصاد آرژانتین امسال 5.5 درصد رشد خواهد کرد که یکی از بالاترین نرخ‌های رشد در جهان است.
اصلاحات اقتصادی انقلابی خاویر میلی مورد تحسین اقتصاددانان جهانی قرار گرفته است.
نایل فرگوسن، مورخ مشهور اقتصادی، این اصلاحات را به عنوان معجزه توصیف می‌کند. همچنین بنیاد آلمانی فریدریش ناومن استیفونگ این تحولات را «چشمگیر» و «هیجان‌انگیز» توصیف کرد.
همچنین رسانه‌های آمریکایی و اروپایی از میلی تمجید کردند و از دولت‌های خود خواستند که به اندازه میلی جسورانه عمل کنند.
مقداد کارا علی اوغلو از تحلیلگران ترکیه می‌گوید: «یکی از دلایل اصلی پیروزی میلی در اصلاحات اقتصادی، اعتقاد راسخ او به مبارزه با تورم با وجود ریسک‌های سیاسی و اقتصادی بالاست. سیاستمداران می‌ترسند در صورت اتخاذ تصمیمات جسورانه، همه چیز به هم بخورد و موقعیت خود را از دست دهند. ولی او نترسید و اتفاقاً اعتبار سیاسی قابل توجهی را در بین مردم به دست آورد».
مقداد کاراعلی اوغلو، با اشاره به بدنه اداری سنگین و پرخرج ترکیه به عنوان یکی از دلایل مهم کسری بودجه می‌گوید: «میلی دارای اعتماد به نفس بالایی است و به شکلی جسورانه، چهارصد هزار نفر کارمند بخش دولتی را برای کاهش هزینه‌های دولت اخراج کرد. او تعداد وزارتخانه‌ها را به نصف کاهش داد و عملاً هزینه‌های سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها را حذف کرد. مشوق‌های دولتی لغو شد و بانک مرکزی چاپ پول جدید را متوقف کرد. شعار پیش از انتخابات میلی مبنی بر اصلاح دولت با اره برقی، به حقیقت پیوسته است. تعهد رئیس جمهور جدید به عمل به وعده‌هایش و پافشاری بر اصولش، تضمین کرد که اصلاحات، علیرغم ایجاد ناراحتی گسترده عمومی، پذیرفته و پایدار شوند. وعده اولیه او مبنی بر اینکه اصلاحات در ابتدا دردناک خواهد بود، اما در آینده نزدیک به بهبود اقتصادی پایدار منجر می‌شود، نیز یکی از این وعده‌ها بود که محقق شد. نرخ فقر از 41.7 درصد در پایان سال 2023 به 52.9 درصد در آغاز سال 2024 افزایش یافت، اما این نرخ در آغاز سال 2025 به 31 درصد کاهش یافت. با این حال، سختی‌هایی که افراد کم‌درآمد، به ویژه بازنشستگان، با آن مواجه هستند، همچنان ادامه دارد و بعید است که در درازمدت تغییر کند. ولی در ترکیه، اردوغان حاضر نیست دست به چنین اقداماتی بزند».
منتقدین اردوغان بر این باورند که او، کشور را بسیار گران اداره می‌کند و هزینه‌های سنگین ریخت و پاش نهاد ریاست جمهوری، همه را به دردسر انداخته است. جمله مشهور اردوغان درباره هزینه‌های تجملی این است: «وقتی که پای اعتبار کشور در میان باشد، نباید از مخارج کاست».
این در حالی است که مردم عادی ترکیه، ناچار به تحمل ریاضت اقتصادی هستند. ولی در آرژانتین، صرفه جویی و انضباط مالی به بالاترین درجه رسیده و اصلاحات میلی موجب شد که آرژانتین به راحتی وام 20 میلیارد دلاری از صندوق بین‌المللی پول دریافت کند.
البته اقدامات میلی، پیامدهای منفی برای اقشار کم درآمد نیز داشته و صرفه جویی در هزینه‌های دولت، اعتراضاتی را به دنبال آورده است. با این حال، آرژانتین نوشیدن این داروی تلخ را پذیرفته و نتایج مثبت درمان به تدریج در حال نشان دادن است. اگر چه اقتصاد آرژانتین هنوز به اندازه کافی آسوده خاطر نیست اما شاخص‌های قابل توجهی وجود دارد که نشان می‌دهد این کشور به ستاره‌ای درخشان در آمریکای لاتین تبدیل خواهد شد.
روزنامه قرار چاپ آنکارا در یک تحلیل اقتصادی می‌پرسد: «آیا برنامه خاویر میلی می‌تواند برای ترکیه نیز یک نسخه و راه حل مناسب باشد؟ بدون شک، چنین اقدامات اقتصادی رادیکالی اجتناب‌ناپذیر است. اما از آنجایی که وضعیت اقتصادی در ترکیه به اندازه دوران قبل از میلی آرژانتین وخیم نیست، متقاعد کردن رأی‌دهندگان برای پذیرش چنین اقداماتی غیرممکن به نظر می‌رسد. در حالی که ممکن است مردم از وضعیت اقتصادی خود ناراحت باشند، اما حاضر به فداکاری داوطلبانه نیستند. هیچ حزب سیاسی در ترکیه حاضر نیست سراغ راه حل رادیکالی خاویر میلی برود. در آرژانتین، میلی با خیال راحت، حاضر است دولت را کوچک کند. اما چنین چیزی از سوی رأی‌دهندگان ترک قابل قبول نیست! در ترکیه، رانت‌ها و فرصت‌های ارائه شده توسط دولت، عامل مهمی در پیروزی انتخاباتی هستند. ترکیه چندین میلیون کارمند شاغل در بخش دولتی دارد اما اردوغان قاعدتاً نمی‌تواند مانند میلی به راحتی 400 هزار نفر را اخراج کند و اتفاقاً مردم انتظار دارند رئیس جمهور ترکیه صدها هزار کارمند جدید استخدام کند!»
به قول پروفسور دارون عجم اوغلو، اقتصاد ترکیه چندین ایراد و اشکال ساختاری بنیادین دارد که بهره وری پایین، تنها یکی از آنهاست. تا زمانی که دولت سراغ رفع این اشکالات نرود، حرکت در مسیر اصلاحات، ناممکن به نظر می‌رسد.
